FRANCISZEK CZAPEK – polski zegarmistrz pochodzenia czeskiego

Franciszek Czapek (czeski: František Čapek, francuski: François Czapek) był zegarmistrzem i wspólnikiem Antoniego Norberta Patka w firmie Patek, Czapek & Co. Czapek był naturalizowanym Polakiem czeskiego pochodzenia. Urodził się 4 kwietnia 1811 roku w Semonicach (obecnie część Jaroměřa) w Czechach. Był synem Jana Czapka i Katarzyny Walaschek. Franciszek brał udział w powstaniu listopadowym jako żołnierz Gwardii Narodowej w Warszawie. 1 lipca 1832 przybył do Genewy, gdzie zmienił imię na François Czapek. Wkrótce potem wraz z niejakim Moreau z Versoix założył firmę Czapek & Moreau. 22 października 1836 roku ożenił się Marie Gevril de Carouge, córką zegarmistrza Jonasa Pierre’a François Gevrila de Carouge (1777-1854). 1 maja 1839 roku wraz z biznesmenem i szlachcicem Antonim Norbertem Patkiem i trzecim partnerem biznesowym, przypuszczalnie panem Moreau, założył w Genewie wytwórnię zegarków Patek, Czapek & Co. Paragraf 5 umowy stanowił, że Czapek będzie otrzymywał 100 franków miesięcznie, a zysk będzie dzielony po równo między trzech udziałowców. Wygląda na to, że przez pierwsze czternaście miesięcy istnienia firmy Patek i Czapek pracowali sami, być może w asyście jednego lub dwóch pracowników. Kupowali surowe mechanizmy, zwane „blankami”, oraz koperty zegarków od wyspecjalizowanych producentów. Czapek był finiszerem, czyli odpowiadał za wykończenie, montaż, obudowanie i ostateczną kontrolę. Od lipca 1840 r. firma prawdopodobnie zatrudniała już pół tuzina pracowników. Kilku było Polakami: Lilpop z Warszawy, Henryk Majewski ze Lwowa; Siedlecki i Friedlein z Krakowa. Rocznie produkowano około 200 zegarków. Niestety ze względu na różnice poglądów biznesowych, współpraca między Czapkiem i Patkiem się zakończyła. Franciszek Czapek założył w 1845 roku własną firmę pod nazwą Czapek & Cie wraz ze wspólnikiem Juliuszem Gruzewskim (1808-1865), bohaterem powstania listopadowego (1830), który po powstaniu pozostał aktywny politycznie i w 1863 został oficjalnym przedstawicielem Polskiego Rządu Narodowego w Szwajcarii i był odpowiedzialny za zakup i transport broni do Polski. Obaj mężczyźni byli protestantami, co było rzadkością w większości katolickiej społeczności polskiej emigracji w Szwajcarii. Wielu polskich klientów pozostało wiernych biznesowi Czapka, wszyscy którzy nie wierzyli, że po przybyciu Francuza Jean-Adrien Philippe do firmy Patek & Co., będzie ona nadal prawdziwą polską manufakturą narodową, do czego dążyli Czapek i Patek gdy pracowali razem. Około 1854 r. Czapek założył sklep w Warszawie, aw 1860 r. filię na Place Vendôme w Paryżu. Przyjazne stosunki Juliusza Gruzewskiego z Napoleonem III (1808-1873), cesarzem Francji, prawdopodobnie sprawiły, że firma Czapek stała się dostawcą zegarków na dwór cesarski. Niestety potem mamy już wielką dziurę w historii, firma została zlikwidowana z nieznanych przyczyn około 1869 roku, a Franciszek Czapek zmarł w biedzie z nieznaną datą śmierci, jak podaje „Wielka Ilustrowana Encyklopedia Polska”.

Franciszek Czapek był autorem pierwszej w historii polskiej książki poświęconej zegarmistrzowstwu: „Słów kilka o Zegarmistrzowstwie ku użyteczności zegarmistrzów i publiczności”, wydanej w Lipsku w 1850 roku.